Norwegian flag
Utredningen som riktar sig till hälso- och sjukvårdspersonal, har utformats utefter tillgänglig litteratur och resurser vid tidpunkten för utredning. Innehållet i utredningen uppdateras inte. Hälso- och sjukvårdspersonal är ansvarig för hur de använder informationen vid rådgivning eller behandling av patienter.


Bruk av sildenafil hos kvinner



Fråga: Kvinne 43 år har diagnosen manisk depressiv sinnsliding, har tidlegare hatt fleire manisk psykotiske gjennombrot. No stabil med depressiv tendens. Bruker olanzapin (Zyprexa) 7,5 mg x 1, litium (Lithionit) og escitalopram (Cipralex) 20 mg x 1. Ho opplever at medisinen gjev henne anorgasme og er svært hemmande i samlivet med mannen. Legen lurer på om kvinna kan prøve sildenafil (Viagra) for å bøte på denne biverknaden av medisin ho veit ho treng. Finst det dokumentasjon på sildenafil brukt hos kvinner?

Svar: RELIS har tidlegare utreda bruk av sildenafil til kvinner i 1999 og 2003 (1,2). Konklusjonen i 1999 var at sildenafil påverka fysiologiske variablar i genitalområdet og enkeltrapportar indikerte effekt på seksuell dysfunksjon hos kvinner, men at sildenafil ikkje kunne sjåast som indisert for kvinner. I 2003 var problemstillinga manglande lyst hos ei kvinne, og dette kunne ikkje finnast dokumentasjon for. Siden mars 2003 har det kome nokre fleire studiar og artiklar på området.

Sildenafil hemmer fosfodiesterase 5 (PDE-5), og gir relaksering av glatt muskulatur. Det er funne eit visst uttrykk av PDE i kvinneleg genitalt vev og dermed mogleg at enzymet kan vere involvert i regulering av kvinnelig genital blodstrøyming og kontroll av genital non-vaskulær glatt muskulatur (3).

Kvinner og sildenafil
Norsk elektronisk legehandbok oppgir at ved bruk av sildenafil er økt gjennomblødning i genitalia med betra lubrikasjon og klitorisereksjon funne i nokre undersøkingar. I to store studier blant kvinner med manglande lyst og opphisselse fann ein ingen effekt på seksuell lyst, oppleving, lubrikasjon og tilfredsstiljing (4). Ei anna kjelde skriv at sildenafil tilsynelatende kan bedre seksualfunksjon hos enkelte kvinner med seksuell dysfunksjon, men data er motstridende (5), medan ei tredje kjelde hevdar at tidlige funn viser positive effektar på opphissing og orgasme for utvalgte kvinner (6).

I ein oversiktsartikkel frå 2005 kjem ein fram til at det ikkje ser ut til at PDE-5 inhibitorar er like effektive i kvinner med seksuell dysfunksjon som i menn med erektil dysfunksjon. Forfattarane vurderer også at erfaringane frå tidlege kliniske studiar så langt ikkje kan gje ein klar konklusjon, men antydar at etter ei passande evaluering av pasientane, kan hemming av PDE-5 mogleg vere fordelaktig for enkelte kvinner med seksuell dysfunksjon (3).

Ein litteraturstudie frå 2006 undersøkte studiar som gjaldt effektivitet og sikkerhet av sildenafil i behandling av kvinnelig seksuell dysfunksjon. Forfattarane konkluderte med at basert på dei avgreinsa tilgjengelege data, ser det ut til at sildenafil blir godt tolerert, men gir liten eller ingen fordel for dei fleste kvinner seksuell dysfunksjon (7).

I ein dansk oversiktsartikkel frå 2006 blir insidens, farmakologisk behandling og moglege risikoar ved seksuell dysfunksjon hos peri- og postmenopausale kvinner evaluert, med fokus på randomiserte kontrollerte forsøk der effekt av farmakologisk behandling er studert. Her er det konkludert med at ein positiv effekt av sildenafil har blitt observert i ei avgreinsa gruppe kvinner: dei med opphissingsproblem, men som ikkje har problem med manglande lyst (8).

I ein anna oversiktsartikkel frå 2006 konkluderer Basson med at farmakologisk behandling av seksuell dysfunksjon hos kvinner ikkje kan anbefalast før meir data, særleg på langtidsbruk, kan støtte slik behandling (9).

I preparatomtale for Viagra oppdatert 2006 er sildenafil framleis ikke indisert til bruk hos kvinner. I mars 2004 gjekk Pfizer ut med at dei ikkje ville søke Viagra (sildenafil) godkjent til bruk hos kvinner. Avgjerda var basert på inkonklusive resultat blant omtrent 3000 kvinner med dysfunksjonell seksuell opphisselse i placebokontrollerte studiar. Det vart imidlertid påpeika at årsaksbiletet er samansatt og det er mogleg at sildenafil kan vere løysinga for ei subgruppe pasientar (10).

Psykofarmaka-indusert seksuell dysfunksjon
Eit Cochrane-review frå 2004 såg spesifikt på korleis antidepressiva-indusert seksuell dysfunksjon (SD) i kvinner og menn kan handterast. Også her var konklusjonen at bevismengda er lita, særleg for tal på studiar per behandlingsstrategi. Forfattarane inkluderte 4 studiar for kvinner, men ingen av dei gjaldt sildenafil. Dei fann at sildenafil mogleg kunne hjelpe ved antidepressiva-indusert SD hos menn, men studiane er små (11).

Tilsvarande fins det eit Cochrane-review frå 2007 for antipsykotikaindusert seksuell dysfunksjon hos kvinner og menn. Her kunne ein heller ikkje seie noko om sildenafil hadde effekt på tilstanden, sjølv om ein mogleg effekt hos menn med schizofreni vart framsatt (12).

Ein studie med 31 kvinner og 61 menn med seksuell dysfunksjon indusert av psykotrope medikament antyda at kvinner hadde god effekt av sildenafil. Studien antyda også at sildenafil kunne ha mindre effekt på seksuell dysfunksjon indusert av SSRI enn av andre psykotrope medikament. Studien er ikkje av optimal kvalitet då effekten vart vurdert ut frå intervju med pasientane og pasientmaterialet var sjølvselektert, slik at sosiokulturelle faktorar kan ha påverka rapporteringa og resultatet (13).

Ein mindre studie omfatta 10 kvinner med antidepressiva-indusert seksuell dysfunksjon som vart instruert i å ta sildenafil 50 mg 1-2 timar før samleie. Ved manglande effekt skulle dosen aukast til 100 mg ved neste samleie. Ni av dei 10 kvinnene tok sildenafil og rapporterte reversering av seksuell dysfunksjon. Studien er liten og ikkje placebokontrollert og resultata er difor svært usikre (14).

Biverknader
Sildenafil ser ut til å vere godt tolerert hos kvinner og biverknadane er skildra som milde og forbigåande. Biverknadsprofilen hos kvinner tilsvarer den som er sett hos menn: hovudverk, ansiktsrødme, rhinitt, øvre dyspepsi og visuelle symptom (7,8).

Studiekvalitet
Fleire kjelder kritiserer studiane som er gjort på området kvinner og seksuell dysfunksjon for å ha dårlig kvalitet, og påpeiker at det manglar klar forståing av tilstanden og ulike typar seksuell dysfunksjon hos kvinner slik at studia som fins manglar uniformitet (3,7,15).

Konklusjon
Det er ikkje eintydige data på om sildenafil kan ha effekt hos kvinner med seksuell dysfunksjon, og ein del av studiane som er gjort på området er av låg kvalitet. Det er ope for at enkelte undergrupper som inkluderer kvinner med opphisselses- og orgasmeproblem kan ha utbytte av sildenafil, men det manglar studiar på langstidsbruk. Biverknadsprofilen ser ut til å vere den same for kvinner som for menn.

Referenser:
  1. RELIS database 1999; spm.nr. 98, RELIS Nord-Norge (www.relis.no).
  2. RELIS database 2003; spm.nr. 561, RELIS Nord-Norge. (www.relis.no).
  3. Mayer M et al. Phosphodiesterase inhibitors in female sexual dysfunction. Review. World J Urol 2005;23:393-97.
  4. Norsk elektronisk legehåndbok. http://www.legehandboka.no/ (sist oppdatert: 16.oktober 2006).
  5. Klasco RK (Ed): Sildenafil (Drug Evaluation). DRUGDEX® System (electronic version). Thomson MICROMEDEX, Greenwood Village, Colorado, USA. Available at: http://www.thomsonhc.com (22.oktober 2007).
  6. UpToDate. Treatment of sexual dysfunction in women (Versjon: April 2007). www.uptodate.com.
  7. Shields KM et al. Use of sildenafil for female sexual dysfunction. Abstract. Ann pharmacother. 2006. 40(5): 931-4.
  8. Gregersen N et al. Sexual dysfunction in the peri- and menopause. Review. Dan Med Bull 2006;53:349-53.
  9. Basson R. Sexual desire and arousal disorders in women. Review. N Engl J Med 2006; 354;1497-506.
  10. Mayor S. Pfizer will not apply for a licence for sildenafil for women BMJ 2004 328(7439): 542
  11. Lisa R, Taylor M, Hawton K. Strategies for managing sexual dysfunction induced by antidepressant medication. Cochrane Database of Systematic Reviews 2004, Issue 4. Art. No.: CD003382. DOI: 10.1002/14651858.CD003382.pub2.
  12. Berner MM, Hagen M, Kriston L. Management of sexual dysfunction due to antipsychotic drug therapy. Cochrane Database of Systematic Reviews 2007, Issue 1. Art. No.: CD003546. DOI: 10.1002/14651858.CD003546.pub2.
  13. Salerian et al. Sildenafil for psychotropic-induced sexual dysfunction in 31 women and 61 men. J Sex Marital Ther 2000; 26:133-40.
  14. Nurnberg et al. Sildenafil for sexual dysfunction in women taking antidepressants. Am J Psychiatry 1999;156:1664.
  15. Nijland E et al. Female sexual satisfction and pharmaceutical intervention. A critical review of the drug intervention studies in female sexual dysfunction. Abstract. J Sex Med 2006;3(5):763-77.